بته جقه در هنر ایرانی

بته جقه در هنر ایرانی نماد چیست؟

بته نقشی تزیینی شبیه سروی خمیده که بیشتر در صنعت قالیبافی، ترمه، رودوزی و … به کار میرود و جقه بتهای ساخته از پر پرندگان که بر بالای کلاه پادشاهان ایرانی است و کوچک کرده سرو سرافکنده، نشان ایران و حکایت کننده از راستی و تواضع ایشان است. برخی معتقدند، که این نقشمایه تجسم گیاهی هندی است و از هند به ایران آمده است. اما بعضی جاها این نماد را از ایلام و آشور و سرانجام هنر هخامنشی دانستهاند. این نقش بعدها در شرق رواج زیادی گرفته است. سیر تحول بته فرایندی است بسیار طولانی و متعلق به قبل از اسلام به عنوان درخت مقدس و یک مظهر رمزی، مذهبی و نشانهای از خرمی است و پس از اسلام به عنوان نقش سنتی و تزیینی در هنرها به کار میرود. اساس شکلگیری نقش بته گردش پاره خطی است، که نقطه آغاز آن کمی خمیده است. این نقش از یک سر باریک و در نقطه میانی شکمدار است. بتهجقه در حقیقت زیباترین تقسیم مساوی از دایره است و نمادی از چهارفصل، چهار طبع و… است. اکثرا آن را به شکل میوه، درخت کاج، بادام، خمیدگی سرو، قطره باران و… میدانند، که همه طرحها از همان دایره است.

تابلوی کاشی با طرح بته جقه

بته را بیشتر به درخت و گیاه ربط دادهاند و عناوینی چون بتهجقهای، ترمهای، قلمکار، کاجی، مادر و بچه، بته گوزنی، خرقهای، بادامی، قهر و آشتی، بته افشاری شناخته میشود. در هنر ایران جقه به صورت نماد یا نقش مادر است، که بر بدنه دیگر نقوش قرار میگیرد و با تکرار مکرر و دیگر نقوش جهت ایجاد تنوع و تکمیل نقش مادر به کار رفته است. این نقش همیشه در تزیین انواع صنایعدستی به ویژه پارچه، گلیم و قالی، کاشی، سفال، نساجی، تشعیر و زریبافی در اندازه و اشکال گوناگون سهم زیادی دارد. این نقش با توجه به پیدایش و اعتقادات ایرانی، از قدیم و تحت تاثیر فرهنگ و شرایط اجتماعی قرنها بعد دچار تغییر فرم و شکل شده است.

بته جقه